ابراهیم رئیسی: رئیس جدید قوه قضائیه ایران و احتمالا رهبری معظم در صف انتظار

منتشر شده در بلاگ شورای آتلانتیک (11 مارس 2019)

بازنگری قانون اساسی سال 1989 ایران بیان می‌دارد: به‌منظور انجام‏ مسئولیت‌های‏ قوه‏ قضائیه‏ در کلیه‏ امور قضایی‏ و اداری‏ و اجرایی‏ مقام‏ رهبری‏ یک‏ نفر مجتهد عادل‏ و آگاه‏ به‏ امور قضایی‏ و مدیر و مدبر را برای‏ مدت‏ پنج‏ سال‏ به‏ عنوان‏ رئیس‏ قوه‏ قضائیه تعیین‏ می‌نماید که‏ عالی‌ترین‏ مقام‏ قوه‏ قضائیه‏ است‏.
بر اساس این اختیار،آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ایران، در 16اسفند 1397سید ابراهیم رئیسی را به‌عنوان رئیس جدید قوه قضائیه منصوب کرد.
بدون هیچ شکی رئیسی به‌خوبی آشنا به مسائل قضائی است، کسی که 39سال را در این زمینه گذرانیده و مناصب مهمی را هم داشته است: دادستانی کرج در سالهای(1985-1982)،دادستانی همدان (1985-1982)،جانشین دادستانی تهران(1988-1985)،دادستان تهران(1994-1989)،رئیس سازمان بازرسی کل کشور(2004-1994)،معاون اول قوه قضائیه(2004-1994)،دادستان کل ویژه روحانیت(2012تا به حاضر) و دادستان کل کشور(2016-2014) بوده است.
بهرحال، به نظر میرسد که رزومه غیر قضائی او چشم‌نواز تر هم باشد و انتصاب او به عنوان رئیس قوه قضائیه مقدمه‌ای برای حَکم نهایی در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران باشد.
رئیسی از سال 1997 عضو شورای مرکزی روحانیت مبارز است که عمدتاً انجمن روحانیون محافظه‌کار ایران می باشد.از سال 2007،رئیسی عضو مجلس خبرگان بوده است که متشکل از بدنه روحانیتی است که مسئول نظارت انتخاب جانشینی رهبری آینده را بر عهده دارد.رئیسی همچنین عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است که اختلافات میان ارکان دولت را حل می‌کند.او همچنین در انتخابات ریاست جمهوری سال 2017 شرکت نمود و 15.8میلیون و یا 38درصد آراء را به خود اختصاص داد.
علاوه بر این، او از زمره افراد رده‌بالای حاکمیتی رژیم است.در سال 2016،رئیسی توسط خامنه‌ای به‌عنوان تولیت آستان قدس رضوی بزرگ‌ترین شرکت خوشه‌ای اقتصادی وابسته به حرم مطهر امام رضا در مشهد منصوب گردید. فراتر از این،رئیسی داماد احمد علم الهدی امام جمعه محافظه‌کار تندرو شهر مشهد و نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی می‌باشد که بیشترین انتقادات را به دولت حسن روحانی وارد کرده است.
اگرچه رئیسی شرایط لازم را بر مبنای تخصص برای قوه قضائیه دارد اما معیار(عادل و مدبر) برای او از نظر بسیاری ایرانیان نامناسب و ناجور است.دلیل این امر،اقداماتی است که او در سال 1989 به‌عنوان جانشین دادستان ایران انجام داد.در این سال،در پایان جنگ ایران وعراق،آیت الله خمینی، رئیسی 28ساله را به هیئت قضائی چهارنفره اعدام مستعار به (هیئت مرگ) منصوب کرد. این هیئت دستور اعدام غیرعمدی حدود 5000هزار زندانی سیاسی را صادر نمود.
در آن زمان که آیت الله حسینعلی منتظری به عنوان جانشین خمینی تعیین شده بود به رئیسی و دیگر اعضاء(هیئت مرگ) گفته بود که آنها مسئول وحشتناک‌ترین جنایت مرتکب شده در تاریخ جمهوری اسلامی هستند و تاریخ در آینده از آنها به عنوان قاتلان نام خواهد برد.به دلیل اعتراض به اعدام‌ها،منتظری غائله جانشین خمینی را به خامنه‌ای غائله واگذار نمود.
بااین‌وجود،پله‌های ترقی رئیسی در حال پیمودن بود.حامی او کسی نبود جز خامنه‌ای، روحانی دیگری از خراسان رضوی که بعد از مرگ خمینی در سال 1989به بالاترین مقام سیاسی در ایران رسید و حمایت او از رئیسی بخت او را بالا برد.
از زمان تاسیس قوه قضائیه در سال 1989 تا به حال سه نفر بر این قوه تکیه زده اند:محمد یزدی،محمود هاشمی شاهرودی و صادق لاریجانی که هرکدام در دو دوره پنج‌ساله متوالی خدمت کرده اند.بهرحال،رئیسی از میان این چهار نفر تنها فردی است که تجربه قضائی قبل از منصوب شدن به این سمت را داشته است کما اینکه میتوانست چنین تصدی را مثل دیگر ماخلف اش نداشته باشد.
خامنه‌ای در شرف هشتادسالگی است و مسابقه انتخاب جانشینی پس از او مطرح است و رئیسی به چند دلیل از مدعیان جدی به شمار می‌رود.دقیقاً مثل خمینی و خامنه‌ای،رئیسی هم سید و از اعقاب مستقیم حضرت محمد به شمار میرود.رئیسی شاگرد پیشین خامنه‌ای و حامی ثابت‌قدم و وفادار او بوده است. او از نظر دیدگاه محافظه‌کارانه‌اش رابطه حسنه خوبی با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دارد.او دارای تحصیلات حوزوی و دانشگاهی است و مدرک دکترای الهیات دارد.به‌عنوان تولیت دار،او به منابع عظیم مالی آستان قدس رضوی دسترسی داشته است. به عنوان دادستان کل دادگاه ویژه روحانیت، او می‌تواند رقبای روحانی را منکوب کند.او همچنین تجربه قضائی کافی دارد و به‌عنوان عضو هیات رئیسه شورای خبرگان وظیفه یافتن رهبری واجدالشرایط آینده را نیز دارد.
به‌هرحال،رئیسی یک سری ضعف‌های جدی هم دارد.با توجه به نقش او در اعدام‌های سال 1989،او از سوی ایرانیان به خاطر سابقه بسیار بد حقوق بشری موردانتقاد شدیدی قرارگرفته است.او همچنین کاریزمااندکی دارد همان‌طور که در روند شکست انتخابات ریاست جمهوری سال 2017مشخص گردید.ازلحاظ سلسله‌مراتب روحانیت،او حجت‌الاسلام است و به درجه مجتهدی(کسی که به مقام اجتهاد میرسد و میتواند در امور دینی و شریعت تفسیر کند و یا میتواند به عنوان مرجع تقلید برای پیروان شیعه و متقیان باشد) نائل نشده است.
اما این “مشکلات” به راحتی میتواند حل‌وفصل شود. درست بعد از انتصاب او به عنوان رئیس قوه قضائیه برخی از رسانه های محافظه کار او را با عنوان “آیت‌الله” خطاب کردند.خامنه‌ای خودش در زمان انتخاب رهبری در سال 1989حجت‌الاسلام بود اما پس‌ازآن،سریعاً به مقام آیت اللهی ارتقاء یافت!
با وجوداین نواقص،به نظر میرسد رئیسی شانس بیشتری را نسبت به سایر رقبا نظیر صادق لاریجانی(فردی که او به جایش به منصب قوه قضائیه رسید) و یا حسن روحانی،فرزند خامنه‌ای،مجتبی، و یاحسن خمینی نوه آیت‌الله خمینی داشته باشد.
لاریجانی در عراق متولد شده و اتهامات فساد جدی علیه او و خانواده‌اش به مشکلات اقتصادی بعد از خروج پرزیدنت ترامپ از توافق هسته‌ای در سال 2015 اوضاع را برای او وخیم‌تر کرده است.
مجتبی خامنه‌ای،هیچ پست و مقام انتصابی و انتخابی را به‌غیراز نقش غیر شفاف اش در بیت رهبری پدرش نداشته است. حساسیت عمومی به جانشینی فامیلی در کشوری که سلطنت پادشاهی را برانداخته میتواند شانس حسن خمینی را نیز کمرنگ کند.
در طی انتخابات سال 2017،اصلاح‌طلبان از هیچ تلاشی برای نشان دادن اثرات زیان‌بار پیروزی رئیسی در انتخابات مضایقه نکردند. بهرحال،اصلاح‌طلبان،سکوت معناداری را در واکنش به انتصاب او به عنوان رئیس قوه قضائیه در پیش گرفته اند.شاید دلیل این امر این است که اصلاح‌طلبان به این درک رسیده اند که می بینند بادهای سیاسی به کدامین جهت در ایران می‌وزد و تلاش می کنند که با ثناگویی فردی که ممکن است به‌زودی رهبر آینده شود همراه شوند.در سیاست آشفته ایران دودوزه‌بازی به‌هیچ‌عنوان گزینه بدی نبوده است.